Wat te doen bij een extremistische of terroristische aanslag: Praktische tips voor jouw veiligheid

Bron foto: Vecteezy

We lezen het in het nieuws, zien het op televisie, en soms komt het akelig dichtbij: een extremistische of terroristische aanslag. Maar stel je voor dat het ineens in jouw omgeving gebeurt. Weet jij dan wat je moet doen? De meeste mensen hebben hier nooit echt bij stilgestaan. Het idee alleen al is beangstigend, en juist daarom schuiven we het vaak voor ons uit. Toch is het belangrijk om te weten wat je kunt doen, want in een noodsituatie telt elke seconde.

Wat de situatie extra urgent maakt, is dat Nederland momenteel op dreigingsniveau 4 staat volgens het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Dit betekent dat er sprake is van een substantiële terroristische dreiging en dat er een reële kans is dat een aanslag in Nederland zal plaatsvinden. Een aanslag is dus niet alleen iets wat ver weg lijkt, maar wordt door de autoriteiten als aannemelijk beschouwd. In deze blog neem ik je stap voor stap mee in wat je kunt doen bij een extremistische of terroristische aanslag, zodat je beter voorbereid bent mocht het ooit nodig zijn.

Het is verstandig om niet alleen na te denken over wat je tijdens een aanslag zou doen, maar je ook in het dagelijks leven enigszins voor te bereiden. Wees je bewust van je omgeving, let op nooduitgangen in openbare gebouwen en bespreek met familie of collega’s wat je zou kunnen doen in een noodsituatie. Door hier vooraf bij stil te staan, vergroot je je eigen weerbaarheid en handel je sneller en doordachter als het echt nodig is. Daarbij hoort ook dat je alert bent op signalen die kunnen wijzen op mogelijk gevaar.

Herkenning van verdachte situaties of gedragingen

Een belangrijk onderdeel van voorbereiding is het leren herkennen van verdachte situaties of gedragingen. Soms zijn er subtiele signalen die kunnen wijzen op mogelijk gevaar, zoals iemand die zich ongewoon nerveus gedraagt, herhaaldelijk dezelfde plek observeert of ongebruikelijke voorwerpen bij zich draagt. Ook mensen die zich opvallend anders gedragen dan de rest, of proberen toegang te krijgen tot afgesloten ruimtes zonder duidelijke reden, kunnen opvallen.

Tegelijkertijd is het belangrijk te beseffen dat zulke signalen niet altijd betekenen dat er daadwerkelijk sprake is van een dreiging. Het onderscheid maken tussen onschuldig gedrag en een echte dreiging is vaak lastig. Toch is het verstandig om, als je iets niet vertrouwt, je gevoel te volgen en het te melden bij de juiste instanties of personen in de omgeving. Geef daarbij altijd aan dat je niet zeker weet of het om een verdachte situatie gaat, maar dat je het liever meldt dan achteraf spijt te hebben dat je niets hebt gedaan. Zo draag je bij aan de veiligheid van jezelf en anderen, zonder onnodig te oordelen.

De verlammende kracht van angst

Het herkennen van een verdachte situatie of het meemaken van een dreigend moment kan heftige emoties oproepen. Bij het horen van een explosie, schoten of het zien van paniek om je heen, neemt angst het vaak volledig over. Angst is een oerinstinct dat ons lichaam voorbereidt op gevaar. Je hartslag schiet omhoog, je ademhaling versnelt, je spieren spannen zich aan en je zintuigen worden scherper. Geestelijk kun je verward raken, in paniek schieten of zelfs verstijven. Je denkt misschien niet meer helder na en je eerste reactie is vaak vluchten of bevriezen. Dit is volkomen normaal, maar het is belangrijk om te weten dat je deze angst kunt leren herkennen en – tot op zekere hoogte – onder controle kunt houden.

Wat doet angst met je lichaam en geest?

Angst activeert het zogenaamde ‘vecht-of-vluchtsysteem’ in je hersenen. Je lichaam maakt adrenaline aan, waardoor je sneller kunt reageren. Dit kan levensreddend zijn, maar het kan er ook voor zorgen dat je niet meer logisch nadenkt. Je kunt gaan zweten, trillen of zelfs misselijk worden. Geestelijk kun je last krijgen van tunnelvisie: je ziet alleen nog het directe gevaar en vergeet alles om je heen. Sommige mensen raken in een soort shocktoestand en kunnen niet meer bewegen of reageren. Het is daarom belangrijk om, als het even kan, bewust een moment te nemen om te ademen en te focussen op wat je moet doen.

Wanneer is actie nodig?

Het is goed om te beseffen dat niet elke verdachte situatie direct actie vereist. Maar als je duidelijke signalen ziet dat er een aanslag gepleegd gaat worden – bijvoorbeeld iemand met een wapen, verdachte handelingen of een dreigende situatie – is het cruciaal om in actie te komen. Jouw alertheid en snelle handelen kunnen het verschil maken. Soms kun je door snel te handelen een aanslag zelfs voorkomen of ervoor zorgen dat meer mensen veilig wegkomen uit het gebied. Denk hierbij aan het waarschuwen van anderen, het inschakelen van hulpdiensten of het zelf veiligstellen van jezelf en anderen.

Wat kun je doen als je een aanslag vermoedt?

Als je vermoedt dat er een aanslag op handen is, probeer dan zo snel mogelijk afstand te nemen van de verdachte situatie. Waarschuw mensen in je directe omgeving zonder paniek te zaaien. Bel direct 112 en geef zo duidelijk mogelijk door wat je hebt gezien: beschrijf de persoon, locatie, tijdstip, wat je precies hebt waargenomen en eventuele bijzonderheden zoals voertuigen of wapens. Blijf zelf op een veilige plek en wacht indien mogelijk op instructies van de hulpdiensten. Jouw informatie kan van levensbelang zijn voor de politie en hulpdiensten.

Wat kun je doen tijdens een aanslag?

Wanneer het gevaar daadwerkelijk toeslaat, is het allerbelangrijkste: zorg voor je eigen veiligheid. Probeer zo snel mogelijk een veilige plek te vinden en vermijd paniek. Blijf, als dat lukt, rustig en houd overzicht op de situatie. Pas als je zeker weet dat je zelf buiten direct gevaar bent, kun je nadenken over verdere stappen. Het is begrijpelijk dat je wilt helpen, maar breng jezelf nooit onnodig in gevaar. Door kalm te blijven en goed te observeren wat er gebeurt, kun je later – als de situatie het toelaat – op een verantwoorde manier bijdragen aan de hulpverlening. In zulke chaotische en onvoorspelbare situaties bestaat er voor burgers geen vast draaiboek. Iedere aanslag en elke omgeving is anders, waardoor je altijd moet handelen naar eigen inzicht en omstandigheden. Het belangrijkste is dat je doet wat op dat moment het meest verstandig en veilig lijkt, zowel voor jezelf als voor anderen.

Wat geef je door aan 112?

Als je eenmaal in veiligheid bent en de situatie het toelaat, is het belangrijk om bij contact met hulpdiensten de juiste informatie door te geven. Elk detail kan van groot belang zijn. Stel je voor dat je opmerkt dat een dader een opvallende rode jas draagt; dit kan de politie helpen om de dader sneller te herkennen en aan te houden. Het doorgeven van zo’n specifiek detail kan het verschil maken in de aanpak van de hulpdiensten. Daarentegen is het minder relevant om te melden dat het bijvoorbeeld regent of dat er veel verkeer is, tenzij dit direct invloed heeft op de situatie of de bereikbaarheid van hulpdiensten. Hieronder een aantal voorbeelden van details die je kunt doorgeven aan 112:

• Locatie: Waar ben je precies? Straatnaam, huisnummer, herkenningspunten.
• Wat is er aan de hand? Beschrijf de situatie zo concreet mogelijk.
• Aantal daders: Hoeveel personen zijn er betrokken?
• Uiterlijk daders: Kleding, huidskleur, lengte, bijzondere kenmerken.
• Wapens: Zie je wapens? Zo ja, wat voor soort?
• Slachtoffers: Zijn er gewonden? Hoeveel?
• Beweging: In welke richting zijn de daders gevlucht, als dat het geval is?

Blijf aan de lijn tot de centralist zegt dat je kunt ophangen. Jouw informatie helpt de hulpdiensten om sneller en effectiever te handelen.

Mobiele telefoons: handig hulpmiddel, maar wees bewust van de risico’s

In veel situaties is je mobiele telefoon een belangrijk hulpmiddel. Je kunt ermee hulpdiensten bereiken, je locatie delen en in contact blijven met familie of noodcontacten. Toch brengt het gebruik van je telefoon tijdens een aanslag ook risico’s met zich mee. Wanneer je je verschuilt, is het belangrijk om je telefoon op stil te zetten en het schermlicht of flits uit te schakelen. Een onverwacht geluid, een oplichtend scherm of een flitsfoto kan je schuilplaats verraden en je in gevaar brengen.

De verleiding om te filmen of foto’s te maken is groot, zeker met het oog op sociale media. Bedenk echter dat je eigen veiligheid altijd voorop staat. Het delen van beelden kan niet alleen jezelf, maar ook anderen in gevaar brengen, en het kan het werk van hulpdiensten verstoren. Vraag jezelf dus af of het echt nodig is om een opname te maken of iets online te zetten. In sommige gevallen is het verstandiger om je telefoon alleen te gebruiken voor communicatie met nooddiensten of om familie gerust te stellen via een kort bericht. Maak gebruik van handige functies zoals de SOS-functie of noodcontacten als dat mogelijk is. Uiteindelijk geldt: gebruik je telefoon verstandig, maar zet je eigen veiligheid altijd op de eerste plaats.

Wat je vooral niet moet doen tijdens een aanslag

Naast het verstandig omgaan met je mobiele telefoon (zie hierboven), zijn er nog andere dingen die je beter niet kunt doen tijdens een aanslag. Ga niet op onderzoek uit of probeer geen heldendaden te verrichten als je daar niet voor getraind bent. Verspreid daarnaast geen onjuiste of onbevestigde informatie, bijvoorbeeld via social media, want dit kan paniek veroorzaken of de hulpdiensten in de weg zitten. Focus altijd op je eigen veiligheid en die van anderen, en laat het werk aan de professionals over zodra zij ter plaatse zijn.

Andere belangrijke tips en aandachtspunten

Tot slot zijn er nog enkele algemene zaken waar je rekening mee kunt houden tijdens en na een aanslag. Blijf vooral kalm, want paniek helpt niemand. Volg altijd de instructies van hulpdiensten zoals politie of brandweer als zij ter plaatse zijn. Let goed op je omgeving, want soms zijn er meerdere dreigingen en is het gevaar nog niet geweken. Gebruik je telefoon verstandig: bel alleen als het echt nodig is, zodat de lijnen vrij blijven voor noodgevallen. Wees ook voorzichtig met het delen van informatie op social media; onjuiste of te snelle berichten kunnen paniek veroorzaken of de hulpverlening belemmeren.

In spannende of chaotische situaties grijpen mensen vaak naar voorbeelden uit films of series. Het beeld dat in de media wordt geschetst, kan ons idee van heldhaftig optreden beïnvloeden. Maar hoe realistisch is dat eigenlijk?

Films versus werkelijkheid: helden bestaan, maar wees realistisch

We kijken allemaal films en series, en het lijkt wel alsof er de laatste jaren steeds meer films zijn waarin extremistische of terroristische aanslagen centraal staan. In deze films is het vaak de hoofdrolspeler die op spectaculaire wijze – soms met veel special effects – de aanslag weet te verijdelen. Het levert spannende scènes op, maar de werkelijkheid is helaas anders. In het echte leven zijn er zelden mensen die onbedoeld als held de situatie tot een goed einde brengen. Natuurlijk, er zullen altijd uitzonderingen zijn, maar het is belangrijk om te beseffen dat het nemen van ondoordachte risico’s meestal niet leidt tot een goede afloop.

Bedenk goed voordat je in actie komt. In sommige situaties is het mogelijk dat er mensen aanwezig zijn met een achtergrond als militair, politieagent of brandweerman. Zij zijn door hun training voorbereid op dit soort noodsituaties en weten vaak wat ze moeten doen. Maar ook als je geen professionele ervaring hebt, kun je in een crisissituatie veel betekenen door samen te werken met anderen. Zoek contact met mensen om je heen, deel informatie, probeer elkaar te kalmeren en ondersteun elkaar waar mogelijk. Door samen te werken, vergroot je de kans op een goede afloop en kun je elkaar helpen om veilig te blijven en rationele beslissingen te nemen. Als je merkt dat iemand de leiding neemt, bijvoorbeeld vanwege ervaring of rust, volg dan diens aanwijzingen en ondersteun waar mogelijk. Op die manier kun je samen misschien een aanslag voorkomen of de gevolgen beperken. Maar onthoud: veiligheid gaat altijd voor, en het is geen film – jouw leven en dat van anderen staat op het spel.

Wat kan ik als Radicalisering en Terrorisme Expert voor jou betekenen?

Deze blog ging over wat je kunt doen bij een extremistische of terroristische aanslag. Als Radicalisering en Terrorisme Expert help ik jou, jouw organisatie of jouw team graag om hierop voorbereid te zijn. Ik bied trainingen, workshops en advies aan waarmee je leert hoe je signalen van radicalisering herkent, hoe je effectief en veilig handelt in dreigende situaties en hoe je de weerbaarheid binnen je organisatie of omgeving vergroot. Wil je meer weten over wat ik als Radicalisering en Terrorisme Expert voor jou kan betekenen, of heb je behoefte aan persoonlijk advies of ondersteuning? Neem gerust contact met mij op. Samen zorgen we ervoor dat jij en de mensen om je heen sterker en veiliger staan in een steeds complexere samenleving.