Online radicalisering onder jongeren: Een onzichtbare crisis

Bron foto: Vecteezy

De afgelopen jaren is het aantal jongeren dat radicaliseert en betrokken raakt bij extremistische of terroristische activiteiten sterk toegenomen. Uit een artikel van NOS Nieuwsuur van 8 augustus 2024 blijkt dat een groot deel van de recente aanslagplegers en verdachten in Nederland en Europa minderjarig is, waarbij het vaak gaat om jongeren tussen de 12 en 20 jaar oud, en soms zelfs nog jonger. Deskundigen en instanties als het Openbaar Ministerie en de Raad voor de Kinderbescherming luiden de noodklok over deze ontwikkeling. In het artikel wordt beschreven dat tieners steeds vaker worden aangehouden op verdenking van het voorbereiden van aanslagen, zowel vanuit jihadistisch als extreemrechts motief. Deze trend wordt bevestigd door vergelijkbare signalen uit België en Duitsland, waar eveneens jongeren betrokken zijn bij het plannen van gewelddadige acties.

Voorbeelden uit de Media

De berichtgeving van NOS Nieuwsuur sluit aan bij eerdere nieuwsberichten die de snelle radicalisering van jongeren illustreren. Opvallend is dat het hierbij vaak om zeer jonge tieners gaat: in 2024 zijn in Nederland tientallen jongeren in de leeftijd van 12 tot 20 jaar bij politie en justitie in beeld gekomen vanwege het verspreiden van terroristische propaganda of het voorbereiden van aanslagen. Binnen deze groep zijn er zelfs jongeren van rond de 14 jaar oud die al betrokken zijn bij extremistische online netwerken. Het Landelijk Steunpunt Extremisme meldt dat veel rechts-extremistische jongeren tussen de 14 en 18 jaar oud zijn, terwijl het Nederlands Jeugdinstituut aangeeft dat radicalisering het meest voorkomt bij jongeren tussen de 14 en 23 jaar. In 2021 meldde de NOS al dat jongeren via meme-accounts op Instagram in extremistische groepen terechtkwamen, waarbij het delen van ogenschijnlijk onschuldige content uitmondde in het aannemen van radicale opvattingen. Het gezamenlijke beeld uit deze nieuwsberichten is dat de leeftijd van verdachten daalt en dat radicalisering sneller en meer onder de oppervlakte plaatsvindt dan voorheen.

De rol van social media in het radicaliseringsproces

Social media spelen een centrale rol in het radicaliseringsproces van jongeren, met name bij minderjarigen en jongvolwassenen tussen de 12 en 20 jaar. Jongeren komen via platforms als Instagram, TikTok, Discord, Telegram en zelfs gamingplatforms als Roblox gemakkelijk in aanraking met extremistische ideeën en groepen. De snelheid en laagdrempeligheid waarmee jongeren toegang krijgen tot deze content leidt tot wat experts “flitsradicalisering” noemen: jongeren kunnen binnen enkele weken of maanden volledig worden meegezogen in een extremistisch wereldbeeld. De anonimiteit en het gebrek aan toezicht op sommige platforms bemoeilijken het tijdig signaleren van deze processen. In het artikel van NOS Nieuwsuur wordt benadrukt dat de digitale wereld het voor jongeren makkelijker maakt om in contact te komen met extremistische netwerken, vaak zonder dat ouders of leraren het merken.

Bron: Google
Logo voorbeelden van Social Media Apps

Voorbeelden van apps en platforms die radicalisering faciliteren

Uit verschillende rapporten en nieuwsberichten blijkt dat bepaalde apps en platforms een belangrijke rol spelen bij het verspreiden van extremistische propaganda, met name onder jongeren van 12 tot 20 jaar. Instagram, TikTok, Discord, Telegram en Roblox worden expliciet genoemd als kanalen waar jongeren in aanraking komen met extremistische boodschappen. Daarnaast zijn internetfora als 4chan en 8chan berucht vanwege het ongefilterd delen van racistische, seksistische en gewelddadige content. In besloten chatgroepen op Telegram en Discord wordt vaak explicietere en gewelddadige content gedeeld, terwijl op reguliere platforms als TikTok en Instagram extremistische boodschappen soms worden verpakt in memes of subtiele verwijzingen, waardoor ze minder snel worden herkend door moderatoren of ouders. Het artikel van NOS Nieuwsuur onderstreept dat deze digitale infrastructuur een voedingsbodem biedt voor snelle en onzichtbare radicalisering.

Herkenningsfactoren van radicalisering bij jongeren

Het tijdig herkennen van radicalisering is cruciaal om in te kunnen grijpen voordat jongeren daadwerkelijk overgaan tot gewelddadig of extremistisch gedrag. Signalen die kunnen wijzen op een beginnend of gevorderd radicaliseringsproces zijn onder meer het plotseling afsluiten van jongeren van hun sociale omgeving, sterke gedragsveranderingen of het uiten van nieuwe, extreme opvattingen. Vooral bij jongeren in de leeftijd van 12 tot 20 jaar kunnen deze signalen snel en onverwacht optreden. Ze kunnen bijvoorbeeld nieuwe online contacten aangaan met onbekenden, opvallend veel tijd besteden aan bepaalde platforms, of nieuwe symbolen en jargon gebruiken die passen bij extremistische stromingen. Het is belangrijk te benadrukken dat niet elk signaal direct op radicalisering wijst, maar een combinatie van meerdere factoren kan reden zijn tot zorg en nader gesprek.

Wat kunnen ouders doen om radicalisering tegen te gaan?

Omdat radicalisering vaak onzichtbaar begint en zich deels online afspeelt, is het voor ouders belangrijk om alert te zijn op de genoemde signalen. Het versterken van beschermende factoren blijft daarbij essentieel: een goede band tussen ouder en kind, betrokkenheid bij het leven van de jongere en het bieden van erkenning voor positief gedrag zijn belangrijke pijlers. Ouders kunnen proberen te begrijpen waar hun kinderen online mee bezig zijn en open gesprekken voeren over hun online ervaringen en interesses. Het actief betrekken van jongeren bij sportclubs, culturele activiteiten of andere gemeenschappen kan hen een positief alternatief bieden en hun sociale binding versterken. Daarnaast is het belangrijk om alert te zijn op signalen van verandering in gedrag of interesses, en indien nodig professionele hulp in te schakelen. Het Nederlands Jeugdinstituut adviseert om niet alleen te focussen op het verbieden van bepaalde apps, maar vooral op het opbouwen van vertrouwen en het bieden van alternatieven voor radicale groepen.

Wat kunnen scholen doen om radicalisering te voorkomen?

Ook scholen spelen een onmisbare rol in het signaleren en voorkomen van radicalisering. Omdat leerkrachten en mentoren jongeren dagelijks zien, kunnen zij veranderingen in gedrag, uitsluiting of het uiten van extreme opvattingen vaak als eerste opmerken. Scholen kunnen een veilig en open klimaat creëren waarin leerlingen zich gehoord en gezien voelen, zodat zij minder vatbaar zijn voor extremistische invloeden. Preventieve programma’s, zoals burgerschapsvorming en mediawijsheid, maken jongeren weerbaarder tegen online propaganda en polarisatie. Daarnaast is het van belang dat scholen samenwerken met externe partners, zoals jeugdhulpverlening, wijkteams en politie, om tijdig in te grijpen wanneer er signalen zijn van mogelijke radicalisering. Door een open dialoog te stimuleren en ruimte te bieden voor verschillende meningen, kunnen scholen bijdragen aan het voorkomen van uitsluiting en het versterken van de sociale cohesie binnen de klas.

Conclusie

De opkomst van tienerterroristen, zoals beschreven in het NOS Nieuwsuur-artikel van 8 augustus 2024, onderstreept de urgentie van een brede aanpak van radicalisering onder jongeren. Social media maken het voor jongeren eenvoudiger dan ooit om in aanraking te komen met extremistische ideeën en groepen, vaak zonder dat volwassenen dit opmerken. Het tijdig herkennen van signalen van radicalisering, zowel thuis als op school, is essentieel om jongeren te beschermen en te begeleiden. Door als ouders actief betrokken te zijn bij het online leven van hun kinderen, open gesprekken te voeren en alternatieven te bieden, kunnen zij bijdragen aan de weerbaarheid van jongeren. Tegelijkertijd kunnen scholen door het creëren van een veilig klimaat, het geven van voorlichting en het vroegtijdig signaleren van problemen een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van radicalisering. Alleen door samen te werken en jongeren actief te ondersteunen, kunnen we de negatieve invloed van social media op het radicaliseringsproces beperken en bijdragen aan een weerbare, inclusieve samenleving.

Als Radicalisering en Terrorisme Expert bied ik ondersteuning aan scholen en organisaties die te maken krijgen met deze problematiek. Dit kan in de vorm van advies, het geven van trainingen en workshops, het ontwikkelen van preventiebeleid of het begeleiden van individuele casussen. Heeft u behoefte aan deskundige begeleiding of wilt u meer weten over de signalen van radicalisering en effectieve interventies? Neem gerust contact op voor een vrijblijvend gesprek of maatwerkadvies. Samen kunnen we werken aan een veilige en veerkrachtige omgeving voor jongeren.